8 мин

МӨНГӨӨ зөв зарцуулж, хэмнэхэд ХӨТӨЧ болох төгсөх курсийн ОЮУТНЫ 10 ЗӨВЛӨГӨӨ

Та мөнгөө юунд, хэрхэн зарцуулж байна вэ?

Э.Намуун 2018.09.18 3

243

Сайн байна уу, намайг Н.Бурмаа гэдэг. СЭЗИС-ийн “АССА” буюу Олон улсын мэргэшсэн нягтлан бодох хөтөлбөрийн IV курсийн оюутан. Миний бяцхан зөвлөгөөг уншиж байгаа хүн бүр өөр өөрөөр хүлээж авах болов уу. Энгийн нэгэн оюутан санхүүгээ хэрхэн зохицуулдаг тухайгаа хуваалцаж байгаа тул шүүмжлэхээс илүүтэйгээр сонирхон уншаасай гэж хүсэж байна . Миний бодлоор мөнгөний үнэ цэнийг ойлгох нь чухал санагддаг. Мөнгийг тахин шүтэх биш мөнгөтэй зөв харьцаж, мөнгөөр дамжуулан амьдралын жижигхэн туршлага олж авсан тухайгаа та бүхэнтэйгээ хуваалцъя.

Бага байхаас л аав ээж маань мөнгөөр эрхлүүлээгүйд нь баярладаг. Арван жилд, аав ээжийнхээ хажууд Увсад байхад мөнгөний хэрэгцээ ч гардаггүй байлаа. Гэтэл оюутан болоод хотод ирэхэд сургалтын төлбөрөөс эхлээд мөнгөтэй холбоотой асуудлууд их гарсан. 

Түүх №1

Намайг бага байхад манайх худагтай байлаа. Би хоёрдугаар ангид байх үеэсээ хичээлийнхээ хажуугаар худагт сууж эхэлсэн. Тухайн үеийн ханш нь 1 литр ус 1 төгрөг. Өдөржин суугаад 1000 төгрөгний орлого олно. Тэр үед зарим хүн түрийвчнээсээ хамгийн навсархай 10 төгрөг гаргаж өгнө. Зарим нь бүр 10, 20 төгрөгөн дээр “унжиж” асуудал ч гарна. Хүмүүс ер нь мөнгөтэй хайр, гамгүй харьцдагийг тэгэхэд л анзаарсан. Зарим нь “хар ус харамлалаа” гэнэ. Ам мурийх тохиолдол ч гарна. Ингэж л мөнгөний үнэ цэнийг бага багаар ойлгож эхэлсэн.

МӨНГӨӨ зөв зарцуулж, хэмнэхэд ХӨТӨЧ болох төгсөх курсийн ОЮУТНЫ 10 ЗӨВЛӨГӨӨГ хүргэж байна

1. Хэрэглээгээ анзаарах:

Өдөр тутмын хэрэглээ болсон гар утас, компьютер хэрэглээг чинь бүрэн хангаж байвал болно гэж боддог. Заавал бусдыг дуурайж үнэтэй гар утас, машин, хувцас авах шаардлагагүй гэж боддог. Жишээлбэл миний гар утас тийм үнэтэй, багтаамжтай биш ч гэсэн би холбоо барьж, сошиал хаягаа шалгах зэргээр түүртэлгүй ашиглачихдаг. Наддаа болоод л байдаг юм. График дизайнер л биш бол компьютер маань учиргүй том үзүүлэлттэй, хүчин чадалтай байх албагүй гэж боддог. Ийм маягаар хэрэглээгээ анзаараад үзэхэд зүгээр шүү.  

2. Халаасны мөнгө чинь хаанаас, хэнээс орж ирж байгааг ойлгох:

Хэрвээ оюутан таны халаасанд мөнгөтэй байвал хаанаас энэ мөнгө орж ирснээ бодоод үзээрэй. Ажил хийдэг оюутнууд байдаг ч гэсэн ихэнх нь аав ээжээсээ л хэрэглээний мөнгөө авдаг. Тийм учраас аав ээжийнхээ хөлс хөдөлмөрөөр олсон мөнгө гэдгийг сайн ойлгож, хайрлах хэрэгтэй.  Жишээ нь, Америкт 18 хүрээд л аав ээжээсээ санхүүгийн хувьд хараат бус болдог. Тиймээс оюутнууд мөнгө олдог биш зарцуулдаг нэгэн байна. Иймд мөнгөө зарцуулахдаа жаахан ч гэсэн ухаан гаргах хэрэгтэй гэдгээ ойлгоно. 

3. Кофе, кино, таксинд тогтмол мөнгөө үрэхгүй байх:

Дуслыг хураавал далай гэдэг. Өдөр бүр кофе шопоос 6000 төгрөгөөр кофе уулаа гэж тооцвол нэг сард 180-200 мянган төгрөг үрж байна гэсэн үг. Мөн ойр зуурын газар такси барьж, түгжрэлд явснаас алхвал цагаа ч хэмнэнэ, эрүүл мэнддээ ч хөрөнгө оруулалт хийнэ. Оюутнууд кинонд мөнгөө их үрдэг. Хэрвээ хэмнээд хадгалаад үзвэл жилийн хугацаанд нэлээд их хуримтлалтай болно. Үнэхээр кинонд дуртай бол мөнгөө хэмнэх арга байна . Он дуустал LookTv үнэгүй гарч байгааг мэдсэн биз дээ. Хэрвээ чөлөөт цаг болон түгжрэлд утсаараа кино, тв үзэх бол  LookTV аппликэйшныг татаж аваад сарын турш ердөө 1900 төгрөгөөр хязгааргүй үзэх боломжтой юм билээ. Үндсэн датагаас ямар ч зарлага гарахгүй болохоор бодит хэмнэлт болно. Хэрэв оюутны болон түрээсийн байрандаа зурагтгүй бол LookTV байхад л болно. Кино театрт нэг удаад 5000-10000 төгрөгөөр кино үзэж байснаас бөөнөөрөө сууж байгаад үнэгүй киногоо үзчих энэ мэт боломжууд зөндөө зөндөө. 

4. Өөрийгөө бусадтай харьцуулах:

Өөрийгөө баян биш ядуу хүмүүстэй харьцуулж үзэх хэрэгтэй. Өнөөдөр хүмүүс өдөрт олсон 20 мянган төгрөгөөрөө олон ам бүлээ яаж тэжээж, мөнгөө зарцуулж байгааг хараасай, тэднээс суралцаасай гэж боддог. Ялангуяа манайд өдөржин ядарч тоосго зөөж, машин барьж, хөлс хүчээ урсгаж байж 20 мянган төгрөгийн л цалин авдагийг санах ёстой болов уу. Нөгөө талаар бусдын амьдралыг ойлгож, хүндэлж байгаагийн нэгэн хэлбэр билээ.

5. Хуримтлалтай болох:

Би тогтмол орлоготой биш болохоор мөнгөө хуримтлуулж чаддаггүй. Хааяа хуримтлал хийх боломж гардаг л даа. Мөнгөө зарцуулсныхаа дараа хуримтлуулах биш хуримтлалдаа хийснийхээ дараа үлдсэнийг нь зарцуулах хэрэгтэйг уншиж байсан. Энэ их зөв. Ядаж л үлдсэн мөнгөө хэрхэн зөв зарцуулахад ухаан гаргана. 

Түүх №2

Би тавдугаар ангийнхаа зуны амралтаараа тарагаар зайрмаг хийж, ойролцоогоор 50 мянган төгрөг олж байсан. Тэр мөнгөө гүнзгий ангийн сургалтын төлбөртөө өгсөн. Сүүгээ 100, 200 төгрөгөөр хямдхан авахын тулд өглөө эрт босдог байлаа. Өөрөө сүүгээ хөөрүүлж, таргаа бүрнэ. Мөнгө олохоос илүүгээр ойр зуурын ажил хийж сурсан нь надад үр өгөөжөө өгсөн нь хүүхэд насны минь шигтгээ болсон дурсамж юм.  Бусдад ч гэсэн ийм түүхүүд байдаг байх.      

6. Хоолоо бэлдэж явах:

Би оюутан болоод дөрвөн жилийн хугацаанд нэг л удаа хоносон хоол сургуульдаа авч явснаа санадаг. Тэр нь цуйван. Өглөө бүр хоолоо хийгээд аваад явдаг. Өдөржин хичээл хийгээд суухад мэдээж өлсөнө шүү дээ. Өлсөх мэдрэмж муухай санагддаг. Өлсчихөөд ганц хоёр тостой пирожки ч юмуу гуанзны хоол идэх нь эрүүл мэндэд ч муу. Харин өглөө эртхэн босоод хоолоо хийхэд үсээ угаагаад, нүүрээ будах хугацаандаа л амжуулчихаар амархан. Тэгээд гэрийн хоол шинэ, чанартай. Ялангуяа Улаанбаатарт гэртээ амьдардаг хүүхдүүдэд бүр ч асуудалгүй. Хааяа гадуур хооллох үе байлгүй л яахав.

7. Орлогоос илүү зарлагаа хянах:

“Олж байгаа бус үлдэж байгаа мөнгө таныг тодорхойлдог” гэж уншиж байсан. Надад их нөлөөлсөн үг. Оюутан гэлтгүй ажил хийдэг хүмүүс ч бодоод үзээрэй. Та сая төгрөгний цалингаасаа хэр ихийг үлдээж байна. Ихэнх мөнгөө юунд зарцуулж байгаагаа бодох хэрэгтэй. Сул зарлагаасаа бага багаар танах боломжтой.  

8. Орлого зарлагаа хөтлөх:

Би зун “Work and travel” хөтөлбөрөөр Америк яваад ирсэн. Англи хэлээ сайжруулаад, мөнгөтэй болоод ирнэ гээд их юм бодоод явсан л даа. Гэхдээ амаргүй юм билээ. Очоод буудлын үйлчлэгч хийсэн. Хүмүүст инээдтэй санагдаж магадгүй л дээ гэхдээ ажиллаж байхад зооснууд их олно. Тэр болгонд нь дурсгалтай санагдаад тэмдэглэлдээ хөтөлчихсөн нь энэ байна. Жишээлбэл, долоодугаар сарын 22-нд 27 цент олсон байна. Тэр өдөр хүртэл 3 доллар цуглуулжээ. Долоодугаар сарын 23-нд найзуудтайгаа нийлээд хувцасаа угааж, халбага авахад 1 ам.доллар 6 цент зарцуулсан. Мэдээж олуулаа нийлэхээр илүү бага тусна. Иймэрхүү маягаар тэмдэглэл хөтөлдөг. Тэнд ажиллахад бид нарт тип өгдөг. Нэг удаа буудлынхаа 41 номерийн өрөөг цэвэрлэж байтал нэг эмэгтэй 40 номерийг хэн цэвэрлэснийг асуугаад сонин царай гаргасан юм. Би дотроо ямар нэгэн эд зүйлсээ алдаж, гээсэн юм байх гэж бодоод “Яана аа, та юу мартсан юм бэ” гэж асуутал “Би жаахан мөнгө үлдээхээ мартчихаж” гэж хариулсан. Тэгээд хэн цэвэрлэснийг зааж өгөхөд надад 2 доллар өгсөн тухайгаа ч тэмдэглэлдээ бичсэн. Хамгийн гол нь 2 доллар авсандаа биш, мөнгө өгөхөө мартсанаа санаад эргэж ирж байгаа нь надад үнэхээр сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн. Тэмдэглэл бичээд байхаар сүүлдээ дасал болчихдог юм билээ. Манай найзууд намайг аймаар нарийн гэж боддог байх. Яг үнэндээ цаанаасаа дадал суучихсан, өөрөө өөртөө үнэнч байдаг болохоор миний орлого, зарлагын баланс тэнцэх ёстой. Ядаж л би нягтлангийн ангид сурдаг шүү дээ. Тийм болохоор ч тэнцэх ёстой гээд өөрийгөө “зовоогоод” сурчихсан. Нэг удаа би найзууддаа “Миний дотор олон Бурмаа оршдог. Зарим нь ингээд нэхээд байдаг юм аа. Намайг битгий буруугаар ойлгоорой” гэж хэлсэн. Хүмүүс нарийн, хатуу гэж хэлсэн ч өөртөө үнэнч, өөртөө зөв байвал тэр зөвхөн бусдын л бодол болж үлддэг. Бага мөнгөө зарцуулж чадахгүй бол их мөнгийг яаж зарцуулж чадах билээ дээ. 

9. Хар ажил хийх:

Угаагч, цэвэрлэгч, барилга дээр ажиллах гэх зэргээр бидний хэлдгээр хар ажил хийж үзэх хэрэгтэй санагдсан. Хийх шаардлагагүй байсан ч хэд хоног, нэг сар ч болтугай хийгээд үзэхэд зүгээр. Биеийн хүчний ажил хийхээр өвдөх, булрах бэрхшээлүүд гардаг. Биеэ зовоосон ажил хийж чадахгүй гэдгээ ухаарснаар хичээлээ илүү сайн хийх ёстой гэдгээ ухамсарладаг. Зун Америкт очоод эхлээд буудлын үйлчлэгч дараа нь ресторанд хөтөч хийсэн. Тухайн үед би илүү хичээж, илүү сайн сурах ёстойгоо ойлгосон. “Хохь чинь Бурмаа. Хэрвээ чи илүү сайн англиар ярьж чаддаг байсан бол ядартлаа буудалд ажиллахгүй л байсан” гэж өөртөө хэлсэн. Гэхдээ үүнийг бодоход хүргэсэн учир би их баяртай байгаа.

10. Өөрийгөө баярлуулах:

Эцэст нь хэлэхэд, мөнгөө хэмнэж байна гээд өөрийгөө баярлуулах зүйлүүдийг мартав. Хэмнэх гэхээсээ илүү ухаантай зарцуулах хэрэгтэй болов уу. Дандаа тооцоо бодож, бүхнийг хянах нь амьдралыг утгагүй болгочихож мэднэ. Хааяа ч гэсэн өөрийгөө баярлуулаад хийх дуртай зүйлсдээ мөнгөө зарцуулаарай. Төлөвлөөгүй зардал их гаргах гээд байвал аль болох мөнгөгүй явах гээд хичээгээд үзээрэй. 

Э.Намуун 2018.09.18

243