21 мин

Paris Review | Габриэль Гарсиа Маркесийн ХАМГИЙН АЛДАРТАЙ ЯРИЛЦЛАГА

Габриэль Гарсиа Маркес “Paris Review “ сэтгүүлийн 1981 оны өвлийн дугаарт өгсөн ярилцлагыг хөрвүүлэн хүргэж байна. Ярилцлагыг Питер Стоун авчээ.

П.Номинбилэг 2017.05.03 1

513

Колумбийн суут зохиолч Габриэль Гарсиа Маркес “Paris Review “ сэтгүүлийн 1981 оны өвлийн дугаарт өгсөн ярилцлагыг товчлон хөрвүүлэн  хүргэж байна. Ярилцлагыг Питер Стоун авчээ.

Мехико хотын өнгө өнгийн цэцэгс алагласан хуучин дүүргийн “Сан Анхел Инн” дэх байшингийнх нь хойхонтоо байдаг ажлын өрөөнөөс нь ярилцлага авлаа. Габриэль Гарсиа Маркесийн ажлын өрөө бүхий хэсэг гэрээс нь хэдхэн алхмын зайд байна. Намхан урт тэр барилгыг анх зочдын байр болгон барьсан бололтой. Нэг өнцөгт нь буйдан, хоёр зөөлөн сандал, ундны жижигхэн “мухлаг” харагдана. Мухлаг гэдэг нь дээд тавцанд нь цэвэр ус өрчихсөн жижиг цагаан хөргөгч л дөө.

Өрөөний хамгийн сонирхол татам зүйл нь буйдангийн дээр тогтоосон нүсэр зураг байлаа. Зураг дээр Маркес загварлаг малгай духдуулчихсан салхит талд зогсох нь Энтони Куинн мэт харагдах аж.

Ярилцлагын тулд бид гурван өдөр бага үднээр уулзаж хоёр хоёр цаг суусан. Угтаа англи хэлний мэдлэг нь давгүй ч Маркес голчлон испаниар ярьж, хоёр хүү нь орчуулж байв. Ярьж байхдаа Маркес нэг тонгойн, нэг гэдийнэ. Чухал зүйл ярьж байхдаа, аль эсвэл бодол нь өөр зүгт хандах үед гараараа үл мэдэг боловч шийдэмгий хөдөлгөөн хийнэ. Ярьж байхдаа харилцагчийнхаа зүгт тонгойн суух бөгөөд гүн утга санаа илэрхийлэх гэхдээ хөлөө ачаад хойш налах аж.

-Дуу хураагуур хэрэглэвэл зүгээр биз дээ?

-Ярилцлагыг хуурцагт буулгаж байгааг мэдсэн мөчөөс эхлэн биеэ барьж эхэлдэг нь тун тоогүй. Би л гэхэд шууд хамгаалалтын горимд шилждэг. Сэтгүүлч бид дуу хураагуур зөв ашиглаж сураагүй байна даа гэж би боддог юм. Бодоход, хамгийн аятайхан арга нь ямар ч тэмдэглэгээ хийхгүйгээр урт яриа өрнүүлэх. Дараа нь яриагаа нэхэн санаж, төрсөн мэдрэмжээ үгээр илэрхийлэх хэрэгтэй юм болов уу. Заавал харилцагчийнхаа хэрэглэсэн үгийг бичих гэхгүйгээр. Өөр нэг ашиглууштай арга бол тэмдэглэгээ хийгээд ярилцагчийнхаа хүсэл сонирхлыг бодолцон яриаг нь буулгах. Дуу хураагуур ярилцагчийг хүндэтгэдэггүй. Тэнэг амьтан шиг авирлаж байхад нь хүртэл нэгбүрчлэн тэмдэглээд авчихдаг болохоор тэр шүү дээ. Харин дуу хураагуур байхгүй үед би чөлөөтэй, ёстой л дураараа ярина.

-Тэгэхээр та ярилцлага авахдаа хэзээ ч дуу хураагуур ашигладаггүй байх нь ээ?

-Надад нэг сайн тоглуулагч (хураагуур) бий. Би хөгжим сонсохдоо л ашигладаг юм. Би сэтгүүлчээр ажиллах хугацаандаа ганц ч удаа ярилцлага аваагүй л дээ. Мэдээ бичиж байсан боловч ярилцлага хийж үзээгүй.

-Хөлөг нь сөнөсөн далайчинтай хийсэн алдартай ярилцлага байдаггүйсэн билүү?

-Асуулт хариулт биш шүү дээ. Мань хүн далайн адал явдлаа надад ярьж өгөөд, тэрийг нь би өмнөөс нь гэх юм уу даа, түүний үгээр бичих гэж оролдсон хэрэг. Хоёр долоо хоногийн турш өдөр бүр цувралаар хэвлэхдээ түүний нэрээр нийтэлсэн. 20 жилийн дараа дахин нийтлэхэд нь л хүмүүс намайг бичсэнийг олж мэдсэн. “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг бичих хүртэл нэг ч редактор тэр материалыг минь үнэлээгүй юм даа.

-Сэтгүүлзүйн тухай яриад эхэлснийх, ийм удаан роман бичсэний дараа дахин сэтгүүлчээр ажиллах ямар байна? Төрж байгаа мэдрэмж, харах өнцөг өөрчлөгдөж байна уу?

-Би өөрийгөө сэтгүүлч болохоор төрсөн гэж боддог. Урьд нь сэтгүүлчдийн ажиллах нөхцөл нь таалагддаггүй байлаа. Бас үзэл бодлоо сонины ашиг сонирхолд нийцүүлэх шаардлагатай болдог байсан. Харин зохиолч болсныхоо ачаар санхүүгийн хувьд хараат бус болсон тул хүссэн сэдвээрээ чөлөөтэй үзэл бодлоо нийтлэх боломжтой болсон. Гэхдээ сэтгүүлзүйн сайн бүтээл гаргана гэдэг хэзээд сайхан шүү дээ.

-Бичье хэмээн үнэнхүү сонирхож байгаа сэдэв байгаа юу?

-Олон л доо. Заримынх нь тухай бичиж нийтэлсэн. Португал, Куба, Ангола, бас Вьетнам. Польшийн тухай бичмээр байна. Гэхдээ Польшид одоо хэтэрхий хүйтэн байгаа. Би тухтай гэмээнэ туурвидаг хүн.

-Сэтгүүлзүйн өгч чадахгүйг роман бүтээж чадна гэж бодож байна уу?

-Яалаа гэж. Ялгаатай гэж бодохгүй байна. Нэг л эх сурвалж, хэлбэр нь ижил, хэл хэрэглэгдэхүүн нь адил. “Тахлын жилийн дуртгал” бол гайхалтай роман, “Хирошима” харин сэтгүүлзүйн гайхалтай бүтээл.

-Зохиолч сэтгүүлчидтэй адилаар бодит үнэн, төсөөллийг тэнцвэртэй барих үүрэгтэй юү?

-Сэтгүүлзүйн бүтээлд ганц л худал мэдээлэл байхад итгэл төрүүлэхээ больчихдог. Гэтэл уран зохиолын бүтээлд нэг л үнэн баримт байхад зохиол бүхэлдээ үнэмшилтэй болдог. Ялгаа нь гэвэл энэ. Зохиолч бүтээлдээ бусдыг итгүүлч чадаж л байвал юу ч бичсэн болно.

-Хэдэн жилийн өмнө өгсөн ярилцлагадаа та сэтгүүлч байхдаа ямар хурдтай ажиллаж байснаа гайхаж ярьсан байсан?

-Одоо роман ч тэр, нийтлэл ч тэр бичихэд амаргүй санагддаг болж. Сонинд ажилладаг байхад одоогийнх шигээ үг бүрээ тунгаадаггүй байлаа. Боготад “El Espectador”-т ажиллаж байхдаа долоо хоногт гурван нийтлэл, өдөр бүр эрхлэгчийн 2-3 зурвасын сацуу кино шүүмж бичдэг байсан. Ажил тарж, бүгд харьсны дараа шөнө суугаад зохиолоо бичнэ. “Linotype”-ийн бичгийн машины чимээ бороон дуу шиг санагддаг сан.  Тэр чимээгүй бол ажил явахгүй. Тэр үетэйгээ харьцуулахад бүтээмж бага болсон. Ажил гайгүй өдөр өглөөний есөн цагаас өдрийн хоёр, гурав хүртэл суугаад 4-5 мөртэй ганц догол мөр текст л бичнэ. Дараа өдөр нь тэрийгээ ураад хаячихна гээч.

-Зохиол бүтээл тань өндрөөр үнэлэгдсэнээс ийн удаашрав уу, эсвэл улс төрийн үүрэг хариуцлагаас болов уу?

-Аль аль нь нөлөөлсөн байх. Ийм олон хүнд зориулж бичнэ гэж хэзээ ч төсөөлж байгаагүй болохоор уран зохиол, улс төр нийгмийн хариуцлага мэтийг бодох хэрэг гарах юм. Бас бардамнал байна. Өмнө хийснээсээ дутахгүйг хичээнэ.

-Хэрхэн бичиж эхлэв?

-Зураг зурахаас эхэлсэн. Шог зураг. Бичиг үсэг сурахаасаа ч өмнө сургууль дээрээ, гэртээ шог зураг зурдаг байлаа. Дорвитой бичсэн зүйлгүй атал яагаад ч юм ахлах сургуульд намайг зохиолч гэдэг байсан нь инээдэмтэй хэрэг шүү. Өргөх бичиг ч юм уу, товхимол гаргах болохоор би л хийдэг. Өнөөх “зохиолч” гэх алдраасаа болоод тэр. Боготад сурч байхад шинэ танилууд, нөхөд маань орчин цагийн зохиолчидтой танилцуулсан. Нэг орой их сургуулийн найз маань Франц Кафкагийн богино өгүүллийн ном зээлж билээ. Би дотуур байрандаа ирээд “Хувирал”-ыг уншиж эхэлснээ санадаг. Эхний өгүүлбэрийг нь уншаад мэл гайхсандаа золтой л уначихаагүй. “Нэгэн өглөө Грегор Замза хар дарсан зүүднээсээ сэртэл аварга том шавж болчихсон орон дотроо хэвтэж байх нь тэр”. Уншаад хөөх, ингэж бичиж болдог л юм байх даа хэмээн бодож байлаа. Тэгж бичиж болохыг мэдсэн бол аль эрт бичээд эхэлчихгүй юү. Тэгээд шууд л өгүүллүүд бичиж эхэлсэн. Эхэндээ оюун санаанаасаа зохиож бичиж байлаа. Зохиолоо амьдралын туршлагатайгаа холбож сураагүй байж. “El Espectador”-т гарсан өгүүллүүд маань тодорхой амжилтад хүрсэн л дээ. Тухайн үед Колумбид хэн ч бодрол өгүүлэл бичдэггүй байсан болохоор тэр байх. Ихэвчлэн тосгоны амьдрал, нийгмийн тухай бичнэ.

-Эхэн үед уран бүтээлд тань хамгийн ихээр нөлөөлсөн хүмүүсийг нэрлэвэл?

-Америкийн Алдагдсан үеийнхний ачаар “ухаантай” зохиол бичихээ больсон. Тэдний зохиолууд амьдралтай нягт холбоотой байдаг, гэтэл минийх амьдрал өгүүлэхгүй байгааг анзаарч билээ. Маш чухал нэг үйл явдал нөлөөлсөн.  1948 оны дөрөвдүгээр сарын 9-нд Хорхе Гайтан хөнөөгдөхөд боготачууд гудамжаар уурсан гүйлдэж байлаа. Би дотуур байрандаа өдрийн хоол идэхээр сууж байхдаа энэ тухай олж сонсоод хэрэг болсон газар луу яаран очтол Гайтаныг таксинд хэвтүүлээд эмнэлэг рүү аваад явчихсан байлаа. Дотуур байр луугаа буцаж явахад хүмүүс хэдийнэ гудамжинд жагсаж, байшингуудыг шатаан дэлгүүрүүдийг хоосолж байсан. Би ч нэгдсэн. Тэр өдөр ямар улсад амьдарч буйгаа ухаарч, зохиолууд маань тэр л хэвээрээ бичвэл энэ бүхэнд ямар ч нөлөө үзүүлэхгүйг ойлгож билээ. Дараа нь хүүхэд насаа өнгөрөөсөн Барранкилья руугаа хөөгдөхдөө тэндхийн амьдрал л миний мэдэх амьдрал, түүний тухай л бичихийг хүсэж буйгаа ойлгосон доо.

1950 уу, 1951 үү, аль нэгэнд нь ээж маань байшингаа зарахаар Аракатака руу дагуулж явсан юм. Би тэнд төрсөн л дөө. Очоод эхэндээ цочирдсон. Найман наснаасаа хойш тийш ер зүглээгүй байсан юм чинь. Сүйдтэй өөрчлөгдсөн зүйл үгүй боловч яг л тэр тосгоны тухай уншиж байгаа мэтээр бүхнийг хүлээн авч байсан. Зүгээр нэг тосгоныг харж байгаа биш, харсан бүхэн минь аль хэдийнэ бичсэн зүйл мэт, тэрийг уншиж байгаад цаасан дээр хуулан буулгах ёстой мэт. Байшингууд, хүмүүс, дурсамжууд бүгд зохиол болж хувирсан.

Аракатакагаас хариад би “Навчин шуурга” хэмээх анхны романаа бичнэ гэж шийдсэн. Энэ аяллаас хүүхэд ахуйд тохиолдсон бүх зүйл уран зохиолын үнэ цэнэтэй материал болохыг, тэр үнэ цэнийг хожуу мэдэрснээ ухаарсан юм. “Навчин шуурга”-ыг бичээд би зохиолч болох л ёстой юм байна, хэн ч намайг зогсоож чадахгүй, заавал дэлхийн шилдэг зохиолч болно гэж бодсон доо. Энэ бол 1953 онд болсон явдал. Гэвч найман романыхаа тавыг бичсэнийхээ дараа бүр 1967 онд л анх удаа зохиогчийн шагнал авсан юмдаг.

-Тан шиг бага залуу насны туршлагаа үгүйсгэсэн нь залуу зохиолчдын хувьд нийтлэг үзэгдэл үү?

-Харин ч эсрэгээрээ. Залуу зохиолчид надаас зөвлөгөө хүсвэл би өөрт тохиолдсон зүйлээ л бич гэж хэлнэ. Зохиолч өөртөө тохиолдсон зүйлийг бичиж үү, эсвэл хүнээс сонсож, уншсанаа бичиж байна уу гэдгийг хэлж ядах юмгүй. Хүмүүс хийсвэрлэн бичсэн зүйлсийг минь хамгаас магтдаг нь хачирхалтай санагддаг. Гэтэл миний зохиолуудад үнэнд тулгуурлаагүй ганц ч мөр байхгүй шүү дээ. Карибын амьдрал хүмүүст бодит байдал гэхээсээ илүү төсөөллийн ертөнц мэт санагддагаас тэр биз.

-Тэр үед хэнд зориулж бичиж байв?

- “Навчин шуурга”-ыг номнуудаа зээлж, намайг, бүтээл туурвилыг минь дэмжиж байсан нөхдөдөө зориулж бичсэн. Ер нь зохиолчид хэн нэгэнд зориулж бичдэг болов уу. Бичиж байхдаа би энэ хэсэг тэр найзад маань таалагдах байх, өөр нэг нь энэ хэсгийг шимтэн унших байх гэх мэтээр үргэлж тодорхой хүмүүсийг боддог. Явж явж бүх л зохиолоо найзууддаа зориулсан болж таарч байна. “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг бичсэнээс хойш тэр олон сая хүний яг хэнд нь зориулж бичиж байгаагаа, ер нь миний уншигч хэн гэдгийг мэдэхээ больсон нь хэцүү санагдаж, хүчийг минь сааруулах болсон. Яг л сая сая нүд чам руу ширтээд, голд нь чи хэнийх нь юу бодож байгааг мэдэж чадахгүй зогсоо мэт.

-Сэтгүүлч мэргэжил зохиолч байхад ямар тустай вэ?

-Харилцан ялгаагүй нөлөөлнө. Уран зохиол сэтгүүлзүйн бүтээлийг маань уран яруу болгодог бол сэтгүүлзүй намайг бодит байдалтай ойр байлгаж тусалдаг.

- “Навчин шуурга”-ын дараанаас “Зуун жилийн ганцаардал” хүртэл хийсэн уран зохиолын аяллаа хэрхэн тодорхойлох вэ?

-“Навчин шуурга”-ыг бичсэний дараа би улс орны цаг төрийн байдлын талаар бичихгүй гэж л хүүхэд нас, тосгоныхоо тухай бичиж байгаа юм байна гэж өөртөө итгүүлчихсэн байсан. Тэр үед уран зохиол, улс төрийн уялдаа их ч яригддаг сэдэв байж. Би тэр уялдааг би болгох гэж хичээсэн. Урьд нь Фолкнерын нөлөө их байсан нь больж, Хэмингуэйг илүүд үзэх болсон.  “Хурандаад хэн ч бичихгүй”, “Цөвүүн цаг”, “Ээжийн оршуулга” бараг л зэрэг бичсэн, хоорондоо ч төстэй зохиолууд. Үйл явдал нь өрнөдөг тосгон бол ямар ч ид шидгүй газар. Энэ гурвыг сэтгүүлзүйн зохиол гэж болно. Гэтэл “Цөвүүн цаг”-ийг бичиж дуусгаад би буруу бодож байснаа ухаарсан. Хүүхэд насныхаа тухай өгүүлсэн зохиол маань улс орны байдлыг харин ч илүү илэрхийлснийг олж харсан юм. Тэгээд удаах таван жилд юу ч бичээгүй. Зохиол бичиж амьдрахаа мэдэж байсан атал нэг л болж өгөхгүй, яахаа мэдэхгүй байлаа. Гэтэл нэг өдөр хожмоо “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг бичихдээ ашиглах аргаа бодож олсон. Эмээ маань түүх яаж өгдөг байлаа. Эмээ ер бусын, ид шидийн юмыг маш энгийнээр ярьж чаддаг байсан юм. Өгүүлэх хэв маягаа олж нээсэн өдрөөсөө эхлэн бүтэн 18 сарын турш өдөр бүр суусан.

-Эмээ тань ид шидийг яаж “энгийнээр” илэрхийлдэг байв аа?

-Нүүрний төрх байдал нь гол зүйл нь байж. Өгүүлж байхдаа нүүрний хувирал нь ер өөрчлөгдөхгүй атал сонсож байгаа хүмүүсийг гайхшируулсан байдаг. Урьд нь “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг эхлэхдээ би бичиж байгаадаа өөрөө ч итгэхгүй байлаа. Гэтэл хамгийн чухал нь зохиолдоо өөрөө итгэх байж. Тэгээд өгүүлэхдээ яг л эмээ шигээ хөшөө мэт хувиралгүй өгүүлэх.

-Ид шидийн гэмээр үйл явдлыг маш нарийвчлалтайгаар өгүүлсэн тань яг л бодит мэт байдаг шүү дээ. Энэ сэтгүүлзүйн нөлөө юү?

-Сэтгүүлзүйн аргыг уран зохиолд ашигласан нь тэр. Жишээлэхэд, чи баахан заан тэнгэрт нисэж байна гэвэл хүмүүс чамд итгэхгүй. Харин тэнгэрт 425 заан нисэж байна гэвэл дийлэнх нь итгэнэ. “Зуун жилийн ганцаардал”-д ийм арга хаа сайгүй. Эмээ маань ч өгүүлэхдээ энийг ашигладаг байсан юм. Итгүүлнэ гэдэг зохиолч хүний хувьд амаргүй даваа. Итгүүлж л чадаж байвал хэн ч юу ч бичсэн болно биз дээ. Эцэстээ зохиолч гэдэг мужааны ажил шүү дээ.

-Наад зүйрлэлээ дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?

-Аль аль нь маш хүнд ажил. Юм бичнэ гэдэг ширээ хийхээс өөрцгүй. Бодит байдал гэдэг модноос дутуугүй хатуу материал. Өчүүхэн ид шид, асар их хөдөлмөр.

-Гадилын компанийн тухайд? “Зуун жилийн ганцаардал”-д бичсэн тань “United Fruit Company”-ийн хэрэгтэй хэр холбоотой вэ?

-Бодит түүхтэй их ойр. Мэдээж баримтаар батлагдаагүй зүйлсийг өгүүлэхдээ уран зохиолын арга хэрэглүүр ашиглана л даа. Тухайлбал, талбайд болсон хядлагын хэсэг тэр чигтээ үнэн, гэхдээ яг хэдэн хүн хөнөөгдсөн нь хэзээ ч тодорхой болоогүй зүйл шүү дээ. Би гэрчийн мэдүүлэг, баримт бичгүүдийг судалж бичсэн. Миний ашигласан 3000 гэдэг тоо хэтрүүлэг болох нь илэрхий. Хүүхэд байхад тариалангийн талбайгаас гадил ачсан гэх уртаа цуваа хөдөлснийг санадаг. Тэнд далайд хаяхаар гурван мянган хүн аччихсан явж байсан ч юм билүү, хэн мэдлээ. Гэтэл одоо хэвлэлүүд “гурван мянган хүн хөнөөгдсөн” гээд яг болсон юмыг бичиж байгаа мэт нийтлэх болсон, Конгресст хүртэл тэгж ярьдаг гээч. Ер нь манай түүхийн тал нь ийм маягаар бүтээгдсэн болов уу. “Дарангуйлагчийн намар”-т генерал одоо үнэн, эсэх нь чухал биш гэж хэлдэг. Хэзээ нэгэн цагт үнэн болох болохоор тэр. Яваандаа хүмүүс Засгийн газраас илүү зохиолчдод итгэдэг болно.

-Ингээд бодохоор зохиолчид хүчирхэг улс юм аа?

-Тийм шүү, надад ч тэгж санагддаг. Ийм ч учраас маш хариуцлагатай байх ёстой. Би бодит үнэнийг “Зуун жилийн ганцаардал” шиг ид шидийн мэтээр өгүүлсэн сэтгүүлзүйн бүтээл гаргахсан гэж бодож байна.

-“Дарангуйлагчийн намар”-ын дүрүүд жинхэнэ удирдагчидтай холбоотой юу? Франко, Перон, Трухильо нартай төстэй санагддаг.

-Зохиол бүрийн дүрүүд бодит хүмүүсийн эвлүүлэг. Таньдаг хүмүүс, ном сэтгүүлээс уншиж, энд тэндээс сонсож мэдсэн хүмүүс. Өнгөрсөн зууны Латин Америкийн удирдагчдын тухай олж болох бүхнийг би уншсан. Бас дарангуйлагчийн захиргаан дор амьдарч байсан хүмүүстэй ярилцсан. Арван жил лав судалсан.

-Эрх мэдлийн ганцаардал бол таны байнга хөнддөг сэдэв.  

-Эрх мэдэл их байх тусам хэн чамд худал ярьж, хэн үнэн хандаж байгааг хэлэх аргагүй болно. Хязгааргүй эрх мэдэлд хүрэхэд бодит байдлаас бүрэн тасардаг, энэ бол байж болох хамгийн аймаар ганцаардал.

-Зохиолчийн ганцаардал яаж илрэх вэ? Өөр үү?

-Бас л нэг төрлийн эрх мэдлийн ганцаардал. “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг бичсэний дараа надад ирсэн ганцаардал зохиолчийнх биш. Тэр бол алдар нэрийн ганцаардал, эрх мэдлийнхтэй илүү төстэй.

-Та зохиолдоо гэнэтийн өөрчлөлт их хийдэг үү?

-Эхэндээ бол тэгдэг байсаан. Хүсэл эрмэлзлээр дүүрэн залуу насанд тэгж ажиллаж болох ч техник сурахгүй бол хожмоо хэцүүднэ шүү хэмээн нэг хүн надад зөвлөж байсан юм. Залуу насны урам зориг унтрах цагт түүнийг арга техникээр л нөхнө шүү дээ. Зохиолын эх бүтэц гэдэг техникийн асуудал, эртхэн эхлэхгүй бол хэзээ ч сурахгүй.

-Тэгэхээр сахилга бат таны хувьд нэлээд чухал байх нь ээ?

-Ер бусын сахилга батгүйгээр олигтой ном бичнэ гэж байхгүй.

-Мансууруулах бодисын нөлөөгөөр бол?

-Хэмингуэйн хэлсэн нэг үг надад гүн сэтгэгдэл үлдээж билээ. Зохиол бичнэ гэдэг бокс тоглохтой адил гэж. Тэр биеэ хайрладаг байсан. Фолкнер ч гэсэн их согтуурдаг байсан атлаа согтуу байхад ганц ч мөр бичиж чаддаггүй гэж ярьсан нь бий. Хүмүүс надаас зарим зохиолоо бичихдээ мансуурчихсан байсан уу гэж асуудаг. Энэ нь тэдний уран зохиол, мансуурлын талаар юу ч мэдэхгүйг харуулж байгаа юм. Сайн зохиол бичихийн тулд ухаан хором мөч бүр саруул, эрүүл байх ёстой. Би бичнэ гэдэг өөрийгөө золиослох гэх мэтийн романтик ойлголтыг эсрэг байдаг. Хэдий чинээ ядуу, сэтгэл санаа дорой байна, төдий чинээ сайн бичнэ гээд л. Зохиолч хүн сэтгэлзүй, эрүүл мэндийн хувьд цоо эрүүл байх хэрэгтэй.  

-Блэз Сандрар зохиолчийн ажил бусдыг бодоход амар ажил, зохиолчид хүнд хэцүүг нь хэтрүүлж ярьдаг гэсэн байдаг. Та энэ талаар юу гэж бодож байна?

-Зохиолч байна гэдэг хэцүү. Гэхдээ ерөөс сайн хийвэл ямар ч ажил хэцүү шүү дээ. Зохиолчид ихэвчлэн өөрсдийгөө ертөнцийн төв гээд итгэчихсэн хүмүүс байдаг нь үнэн л дээ.

Би алдааг тэвчиж чаддаггүй учраас өөрөөсөө болон бусдаас хэтэрхий ихийг шаарддаг. Аливааг төгс хийнэ гэдэг том давуу тал юм. Сайн хийсэн юм бүхнийг би биширдэг. Жишээ нь, аялж явахдаа ажилдаа би зохиол бичдэгээс илүү сайн нисгэгчид байхыг хараад баярладаг.

-Танд ажлын хуваарь гэх юм бий юү? Хамгийн үр бүтээмжтэй үе хэдийд таардаг вэ?

-Анх зохиол бичиж эхлэхэд цагаа хуваарилах хамгийн том асуудал байлаа. Сэтгүүлчийн ажилтай учраас юмаа шөнө бичих болно. Зөвхөн зохиолоо л бичдэг болох үед би дөчтэй байсан. Өглөө есөөс өдрийн хоёр цагт хөвгүүд маань хичээлээсээ ирэх хүртэл сууна. Маш шахуу хөдөлмөрлөөд сурчихсан болохоор зөвхөн өглөөд ажилладагтаа гэмших сэтгэл төрөөд өдөр суун ажиллах болсон ч өдөр хийсэн бүхэн маань маргааш нь хэрэггүй цаас болж байгааг ажаад больсон.

Хамгийн хэцүү нь хэзээд эхний догол мөр байдаг. Эхний мөрөө бичих гэж хэдэн сар явна. Харин биччихвэл ч үлдсэн нь урсаад л ороод ирнэ дээ.

-Орчуулагчдын тухай ямар бодолтой явдаг вэ?

-Би орчуулагчдыг их хүндэлдэг. Тайлбар зүүлт хийх гээд байдгуудыг нь эс тооцвол шүү дээ. Тэд юм болгоныг тайлбарлах гээд л байх юм. Зохиолч бичсэн л бол тэрнийх нь учрыг уншигчид өөрсдөө олог. Орчуулагч маш хүнд ажил, цалин муутай. Сайн орчуулга гэдэг өөр хэл дээр шинээр бичсэнээс өөрцгүй хэрэг. Надад испани руу орчуулчих юмсан гэж боддог номууд бий л дээ. Даанч өөрөө ном бичихээс дутуугүй хөдөлмөр орох болохоор барьж авдаггүй. Юугаараа хоолоо олж идэх болж байна.

Номыг эх хэлээр нь арай ядан уншсанаас муухан орчуулгыг нь испаниараа уншчихсан нь дээр юм шиг санагддаг. Би ганц испани хэлээ л “доторлодог” юм. Уг нь ч итали, францаар ярьдаг, 20 жилийн турш долоо хоног бүр “Time” уншиж биеэ хорлохоор англи хэлний мэдлэгтэй л дээ.

-Мексикт гэртээ байгаа юм шиг санагддаг уу?

-Латин Америкийн бүх улс миний гэр шиг санагддаг. Хоорондоо ялгаатайг л мэднэ л дээ, гэхдээ сэтгэл зүрхэнд минь бүгд л адилхан. Дэлхийн өөр хаана ч очсон гаднын хүн гэдгээ мэдэрч, хамгаалалтгүй болсон мэт сэтгэгдэл төрдөг.

-Олонд сайн танигдаагүй латин америк зохиолчдоос бахдан хүндэлдэг хүн бий юү?

-За, ер нь үгүй дээ. Залуу зохиолчдын дийлэнх нь сайн зохиол бичих гэж биш алдар нэрд хүрэх гэж хичээж байна. Латин Америкийн уран зохиолын талаар бичдэг Тулузын их сургуулийн франц профессорт олон залуу зохиолч тэртэй тэргүй алдартай Маркесыг орхиод миний тухай бичээч гэсэн байгаа юм. Гэтэл намайг тэдний насан дээр байхад ямар ч шүүмжлэгч миний тухай бичдэггүй байсныг тэд мартаж л дээ. Тэр залуус шүүмжлэгч рүү бичиж суухын оронд өөрсдийн зохиол дээрээ ажиллах ёстой байхгүй юу. Бичих нь бичигдэхээсээ хавьгүй чухал.

-Зохиолчид хэт эрт алдартай болох нь хөнөөлтэй гэж үү?

-Аль ч насанд алдар нэр хөнөөлтэй. Зохиолууд маань намайг нас барсны дараа алдаршсан бол аятай юу. Ядаж л капиталист улсуудад танигдаагүй байсан бол. Тэнд яг л зах зээлийн нэг бүтээгдэхүүн шиг болчих юм.

-Дуртай зохиолчдоосоо гадна хэний зохиолыг уншиж байна?

-Би их хачин зүйлс уншдаг шүү. Миний итгэдэг хүн л зөвлөхгүй бол хэр барагтаа ном барьж авахгүй. Уран зохиол уншихаа больсон. Би дуртгал, төрөл бүрийн баримт уншдаг. Тэгээд хайртай зохиолуудаа дахин дахин уншина. Дэлхийн чухал гэсэн бараг бүх сэтгүүлийг долоо хоног бүр авдаг. Эмэгтэйчүүдийн, шар сэтгүүлүүдийг хүртэл уншина.

- “Зуун жилийн ганцаардал” тэгтлээ алдаршина гэж төсөөлж байсан уу?

-Нөхдөд маань бусад номоо минь илүү таалагдана гэдгийг мэдэж байсан. Хэвлэлийн газраас найман мянган хувь хэвлэнэ гэхэд нь цочирдож байлаа. Бусад ном маань долоон зуун хувиас дээш борлогдсон удаагүй юм чинь. Арай цөөхнийг хэвлэвэл яасан юм бэ гэтэл долоон сарын дотор бүгд зарагдана гэдэгт итгэлтэй байна гэсэн. Гэтэл Буэнос-Айрест тавигдаад долоо хоногийн дотор бүгд зарагдчихсан.  

- “Зуун жилийн ганцаардал”-д яагаад тэгтэл дурлаа юм бол?

-Ёстой бүү мэд. Би өөрийнхөө номыг үнэлж дүгнэж чаддаггүй юм. Гэхдээ “Зуун жилийн ганцаардал” Латин Америкийн хүмүүсийн хувийн амьдралыг тод томруун илэрхийлсэн гэж олон хүн ярихыг сонссон юм байна. Анх бичихдээ “Байшин” гэж нэрлэе гэж бодож байсан. Бүх үйл явдал нь нэг л байшин дотор болж, гаднах орчныг тэр байшинд болж буй бүхэнтэй холбоотойгоор л дүрслэе гэж. Бас уншигч дүрүүдийг нь хүссэнээрээ “хөгжүүлэх” боломжтой гэж дүгнэсэн нь бий. Үүгээр кино битгий хийгээсэй гэж хүсдэг. Уншигчидтайгаа үлдээсэй.  

-Өөрөө кино хийе гэж бодож байсан уу?

-Найруулагч болъё гэж зорьсон үе бий. Ромд байхдаа найруулагчаар сурч байлаа. Анхандаа кино урлаг юуг ч бүтээж болох хязгааргүй орон зай мэт бодогддог байсан. Гэвч кинонд үнэхээр юу хэлэх гээд буйгаа илэрхийлэхэд маш хэцүү. Тиймээс би кино урлагаас холдсон. Кино бид хоёр хамт ч байж чадахгүй, тусдаа ч амьдарчихаж чадахгүй хос шиг. Кино студи, сэтгүүл хоёрын алийг сонгох вэ гэвэл сэтгүүл л гэнэ дээ.

-Зохиолчийн хувьд өөр холын зорилго, эсвэл харамсаж явдаг юм бий юү?

-Алдар нэрийн тухай хэлснээ давтъя. Саяхан надаас Нобелийн шагнал авмаар байна уу гэж асуусан. Тэр ёстой дэмий байх аа. Шагнал авахуйц хүндтэй гэдгээ мэдрэх нэг хэрэг, гэтэл авлаа гэвэл бүр хэцүү юм болно биз дээ. Бүр л алдартай болж асуудал хүндэрнэ. Амьдралдаа харамсаж явдаг ганц зүйл гэвэл охинтой болоогүй минь юм даа.

-Ойрд ном бичиж байгаа юу?

-Амьдралынхаа шилдэг номыг бичнэ гээд бодчихсон явж л байна. Яг ямар гээч ном хэзээ бичихээ мэдэхгүй. Ийм мэдрэмж төрөөд удлаа. Санаа нь нэг л өдөр ороод ирнэ гээд чимээгүйхэн хүлээж байна даа.

П.Номинбилэг 2017.05.03

513