Б.Эрдэнэсан: Монголчуудын зөн мэдрэхүй хүчтэй гэдгийг батална

 

 

 

-Баярлалаа. Ямар ч байсан тэр үед айдас байсан. Надаас өөр хүн ялагч болчихвий гэсэн айдас байдаг юм билээ. Ялагчийг зарлах гээд зураг гаргах мөчид би нүдээ тас аньчихсан. Тэгээд ялагч тодорч, хүмүүс орилоход дотно, танил хүмүүсийн хоолой сонсогдоод, нүдээ нээхэд миний зураг байсан. Хүссэн зүйлдээ хүрч чадсан болохоор амьдралдаа авсан хамгийн сайхан мэдрэмж байсан.

 

 

-“Зөн билгийн тулаан Монголд” нэвтрүүлэгт орсон зорилго минь Монголынхоо бөө мөргөлийг хүмүүст зөв талаас нь таниулах байсан. Залуус бөө мөргөлийнхөө зан үйлийг ямар түвшинд авч явж байгааг л харуулахыг хүссэн юм. Энэ нэвтрүүлэгт орсноор бөө мөргөлийг зөв талаас нь таниулах замналыг бага ч гэсэн нээж чадсан болов уу гэж бодож байгаа. 

 

 

-Хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч гэж ер нь байхгүй. Бүгд л өөрсдийн гэсэн арга барил, хүч чадал, зөн мэдрэмжтэй хүмүүс байсан. Ялангуяа финалд шалгарсан гурав маань маш хүчтэй, мундаг. Өмнө нь хасагдсан оролцогчдоос хүчтэй зөн билэгтнүүд байсан ч тухайн өдрийн од нь гийгээгүйдээ хасагдсан л гэж боддог. 

 

 

-Бүх сорилт хэцүү. Миний хувьд зарим сорилттой ижил төстэйг өмнө нь хийж үзээгүй учраас гүйцэтгэхэд хүнд санагдсан. Эрдэнэтэд болсон сорилт их хүнд байсан. Нас барсан хүний сүнсийг биедээ оруулахад маш их ядарна. Маргааш нь улаан хоолой базаад, зуурчихдаг. Энэ үйлийг хийснээр улаач хүн өөрийн наснаасаа нэг насыг зориулж байна гэсэн үг. 

 

Харин Монгол Улсынхаа төрийн далбааг олох сорилт хөгжилтэй байсан шүү. Буруу хаалгаар орчихвол хүн отож байгаа гэж бодохоор л цаанаасаа инээд хүрээд байсан. Сорилт болох өдөр бүр надад сайхан санагддаг байсан. Өөрийгөө нэг шинэ зүйлээр сорино гэж бодохоор нойр ч хүрдэггүй юм билээ. Гурван сарын турш сайхан байлаа.

 

 

-Нэвтрүүлгийн зохион байгуулагчид сорилт болох газар, цуглах цагаа өмнөх орой, шөнө юм уу, тухайн өдрийнхөө өглөө л хэлдэг байсан. Бид нар сорилтынхоо даалгаврыг зураг авалтын үеэр хөтлөгчтэйгөө уулзаж л мэддэг байсан. Сорилтоо урьдчилж мэдэх ямар ч боломжгүй байсан л даа. Нэвтрүүлэг маш сайн нууцлалтай болсон. Салават хүртэл “Оросын Зөн билгийн тулаан нэвтрүүлэг финалын үеэр ч оролцогчиддоо жижигхэн “шипи” өгдөг. Гэтэл танайхан тагнуул юм уу” гэж уурлаж байсан шүү. Тэгж ярихад нь Монголынхоо зөн билэгтнүүдийн хүч чадлаар бахархаж байсан. 

 

 

-Гайгүй ээ. Хөл хөдөлгөөн ихтэй газраар нэг их явахгүй байгаа. Гудамжинд явж байхад нас тогтсон ах, эгч нар баяр хүргэж, гар барихад урамтай, сайхан байдаг. Гоё шүү. 

 

 

 

-Энэ тухайд онгод буулгаж болохгүй гэсэн дүрэм байхгүй. Тэгсэн ч би хоёр удаа онгодоо буулгасан. Зүгээр мэдээлэл өгөөд гарвал болох байсан ч үнэхээр тэр хүмүүст хэрэгтэй байсан учраас онгодоо буулгасан. Улаач хүн өөрийн зөн совингоо онгодоосоо л авдаг. Онгод нь цаанаас хэлж өгдөг болохоос биш улаач хүн өөрөө төгс мэднэ гэж байхгүй. Онгод нь зөн мэдрэмж өгч байхад улаач хүн өөрийнхөө хүчээр хийсэн юм шиг ярьж, онгод тэнгэрээ гомдоочихвол яана. Ер нь эцэг өвгөдийнхөө ариун дагшин онгод тэнгэрийг өөрийн биендээ оруулж, үйл хэргийг нь үргэлжлүүлж байгаа нь бусад шашин, шүтлэгээс ялгарах хамгийн гол онцлог. 

 

 

-Би халх, дархадын онгод тэнгэрүүдтэй. Аавын талаас дархад, ээжийн талаас халх онгод бууж ирдэг. Манай аав Хөвсгөлийн Цэцэрлэг сумынх, ээж маань Завханы Тосонцэнгэлийн хүн. Ахын минь онгод тэнгэрүүд анх надад бөөгийн гайхамшгийг мэдрүүлсэн дээ. Ах маань ээжийн талын онгод тэнгэрийг залдаг. Ахын тэнгэрүүд надад бөөг зөв талаас нь мэдрүүлж, бөө мөргөлийг шүтэхэд хүргэсэн. Жаахан холдоод явах төдийд л санах жишээтэй. Би онгод тэнгэрээ залахаасаа өмнө ахынхаа түшээ байсан. Онгодоо албан ёсоор аваад гурван жил болж байна. Өмнө нь онгод тэнгэрээ ундаалж цайлдаг байсан. Үүнийг явган бөөлөх ч гэж ярьдаг л даа. Явган бөөлсөн үеэсээ тооцвол зургаан жил болж байна. Анх хүмүүсээс нуудаг байсан. Яагаад гэхээр энэ зүйлийг ойлгохгүй хүмүүсийн хажууд бөөлбөл солиорч байгаа юм шиг харагдах учраас нуусан л даа. 

 

 

-Одооны нийгэмд монголчууд маань ёс заншлаа алдаж, гээж байна. Өвөг дээдсээс захиж сургасан сургаалийг умартаж байгаа. Ийм учраас энэ зүйлсийг цэгцлэх гэж, өвөг дээдсийн сургаалийг сануулах, ёс заншлаа өвлүүлж үлдээхийн тулд олноороо заларч байгаа. Жишээлбэл, нэг бөө дээр зургаан хүн зорьж ирэхэд тэдэнд эцэг өвгөдийн сайхан сургаалийг хэлж, заагаад л өгнө. Нэг хүн сургаал сонслоо гэхэд дараагийн хүндээ хэлж л таарна. Тэгэхээр бөө бол нэг талаасаа багш. Нөгөө талаас зовлонтны хэлмэрч, золгүйтны жолооч юм даа. Ерөнхийдөө Монгол Улсаа хариас хамгаалахын төлөө, аварч үлдэхийн тулд цаг нь болсон учраас олон бөө зайран заларч байгаа гэж ойлгож болно.

 

Нэг удам гэхэд л модны мөчир шиг маш олон салаалдаг учраас тухайн хүний аав ээж, өвөө эмээгийн талаас гэх мэтчилэн олон бөөтэй байж болно. Эдгээр удмын тэнгэрүүдээ хэн нэг нь насан туршдаа залаад, даагаад явах ч боломж бий. Миний бодлоор олон байгаа нь буруу биш. Бөөгийн шашин бол эцэг өвгөдөөс минь уламжилж ирсэн шашин шүтлэг. Лам гэхэд л үй түмэн байдаг ч хүмүүс тэр бүр лам олширлоо гэж ярьдаггүй шүү дээ. Гэхдээ энэ олон бөөгийн дунд сайн нь ч бий, муу нь ч бий. Тиймээс хүмүүс авах гээхийн ухаанаар хандах хэрэгтэй.

 

 

-Зарим хүмүүсийг албин тийрэн залж байна гэх яриа байдаг. Тиймээс багшилж буй хүмүүс шавь нарынхаа төлөвшлийг маш сайн харж, төлөвшүүлэх хэрэгтэй. Хэрвээ тухайн хүн төлөвшилгүй бол онгод тэнгэрээ залаад, бусдын сайн сайхны төлөө зовлонг нь нимэглэнэ гэж хэзээ ч байхгүй. Жирийн хүмүүс жинхэнэ бөө, эсэхийг энгийнээр таньж мэдэх арга байгаа. Жишээлбэл, жинхэнэ онгод тэнгэр идэр есийн хүйтэнд хэдэн цаг ч суусан чичирж даарахгүй, яахав дөнгөж онгодоо авсан хүмүүст бүрэн сууж амжаагүй бол багахан чичрэх тохиолдол байж болно. Аль эсвэл зүү, тэвнээр хөл рүү нь хатгаж, шалгаж болно л доо. Энэ тохиолдол жинхэнэ онгод тэнгэр ямар нэгэн хариу үйлдэл үзүүлэхгүй. За тэгээд өөр олон арга бий. Онгодын үнэр гэж бий. Тэд бүгд өөрсдийн гэсэн өвөрмөц үнэртэй учраас үнэрээр нь таньж болох л юм. Гэхдээ жинхэнэ, эсэхийг энгийн хүмүүс ялгахад бэрх шүү.  

 

 

-Хамгийн том ах сахиус шүтээн авчихсан болохоор нэг айлаас хоёр хүн бөө болно гэхээр түвэгшээж, зөвшөөрдөггүй байсан. Намайг “Ажил төрлөө хийж, энгийн хүнээрээ бай” л гэдэг байсан. Хамгийн гол нь хүн хичээл зүтгэлтэй байх хэрэгтэй. Цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр гэрийнхэн маань ч ойлгож, хүлээн зөвшөөрсөн. 

 

 

 

-Байлгүй яах вэ. Баримтлах ёстой дэг жаяг нэлээд бий. Наад зах нь хараал хийж болохгүй, бусдын сэтгэл зүрхийг эргүүлж, ховсдож болохгүй. Ер нь улаач хүний баримтлах ёстой хамгийн чухал зүйл нь бусдын сайн сайхны төлөө чин сэтгэлээсээ зүтгэх хэрэгтэй. Өөрийн эрх ашгийн төлөө онгод тэнгэрийнхээ хүчийг ашиглах болон мөнгө олохын төлөө үйл хийх асуудал байж болохгүй. Миний хувьд эдгээрийг баримтлахаас гадна эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс хэн нэгний зүрх сэтгэлийг ховсдуулж өөрийн болгох хүсэлтэй байвал би тийм үйл хэзээ ч хийхгүй. Үүндээ бат зогсдог. Харин тэрний оронд сэтгэлзүйн засал хийгээд, сайхан ярилцаад, үнэхээр хэн нэгэнд хайртай бол түүнийгээ илэрхийлэх тухайд хэлэлцэж болно.

 

 

-Хүмүүс багш, сэтгүүлч, зураглаач гэх мэт олон төрлийн ажил мэргэжилтэй байдаг. Үүнтэй адил улаач болсныгоо би нэгдүгээрт, ажил мэргэжил гэж хүлээж авдаг. Хоёрдугаарт, хамгийн анх бөө болохдоо өөртөө эргэлзэж байсан үе байдаг ч одоо бол энэ хувь тавилангаараа гоёж, бахархахаас биш гуньж гутрахгүй. Энэ бол тэнгэрийн хувь тавилан учраас сайхан санагддаг. Хийсэн үйл минь хүндээ хүрч, ажил үйлс нь бүтэмжтэй явааг харж, сонсож энерги авах шиг жаргал байхгүй.  

 

 

-Мэдээж хүн л юм чинь сайн сайхан амьдрахыг хүснэ. Хүмүүсийн зовлон шаналалыг хугасалах үйлд энэ яваа нас минь хүрэхгүй ч гэсэн чадах чинээгээрээ тус дэм болоод л явна. Санаж явбал бүтнэ, сажилж явбал хүрнэ гэдэг шиг яваандаа гэрэл зургийн студитэй болно гэж мөрөөддөг. Хүн чинь мөрөөдлөөр жигүүрлэж амьдардаг биз дээ. Бас манайхан Оросын зөн билэгтнүүдийг мундаг гэж боддог. Гэхдээ монголчуудын маань зөн мэдрэхүй хүчтэй гэдгийг баталж харуулна гэж боддог. Төлөвлөсөн зүйл бий. 

 

 

-Намайг гээд итгэл өвөрлөөд ирсэн хүмүүс инээмсэглэл тодруулаад, баярласнаа илэрхийлээд явах үед буцаад надад эрч хүч, энерги ирдэг. 

 

 

-Хүн хүний бодол өөр. Надад шавь байгаа. Яваандаа эх орондоо маш их зүйл хийнэ гэдэгт итгэлтэй байдаг. Зуу, хоёр зуун шавь босгох нь юу юм, хорь гучин шавь босгоход болно гэж боддог. Яагаад гэхээр хэн нэгний хүч тухайн хүмүүст тус дэм болог л дээ. Бөөгийн шашинд хэмжих нэгж байхгүй. Асар том ертөнц шүү дээ. Бидний өвөг дээдэс аль эрт дээр үед хүний гэрлэн бүрхүүлийг судалдгаа судлаад, яаж сэргээх талаар нээчихсэн л юм билээ. Би энэ талаар одоо судалж л байна. Бөөгийн хүч тэнхээ, чадлыг хэмжих аргагүй. 

 

Сүүлийн үед хорт хавдартай, харшилтай хүмүүс олширч байна. Тархины даралттай, зүрхний гажигтай хүүхэд их төрж байна. Энэ бүхэн байгалиасаа холдсонтой л холбоотой. Тиймээс нэг хэсэг нь техник, технологийн хөгжил дэвшилдээ анхаарч байхад нөгөө хэсэг нь өв соёлоо хамгаалж, авч үлдэх хэрэгтэй. Энэ хоёр зүйлийг ижил түвшинд л авч явах ёстой гэж боддог.  

 

 

 

 

-Огторгуй, байгаль дэлхий, лус савдаг, галаас асар их энерги ялгардаг. Энэ бүхнээс эрч хүчээ авдаг, яг л бид нар галаас дулаацдаг шиг. Бас үнэрээр хооллож, чадал тэнхээгээ авдаг. 

 

 

-Би мөнх хөх тэнгэрийн үйлийг мэдээлэхүйц эрх мэдэлтэй хүн биш. Тэр зүйлийг өмнөөс нь мэдэмхийрч яриад яахав. Гэхдээ тэнгэрийн шүүлт гэдэг зүйл болох нь болж байгаа. Энэ бол илт мэдэгдэж байгаа л даа. Найман жилийн өмнө бөө мөргөл маш эрчимтэй дэлгэрч байсан бол одоо асар цөөрч байгаа. Худлаа үнэн ч юм уу, аль эсвэл хоёр гурван жилдээ буулгачихаад больчихсон зэрэг бүхий л бөө зайрангууд шүүлтэнд орж байгаа. Цаг хугацаа асар их зүйлийн шүүлт, шалгуур болж байна.   

 

 

-Бөө хүмүүс энэ талаар хааж болдог, болдоггүй, үе давуулдаг, унтуулдаг гэх мэтээр ярьдаг. Гэхдээ миний бодлоор онгод тэнгэрээ авах ёстой хүн нь авах л хэрэгтэй. Удамд нь сахиусан тэнгэр ирж байхад тосоод авч чадахгүй бол ямар хэрэг байх билээ. Ер нь бирд гээд л бодчих. Хүслийг нь биелүүлэх гээд бирд гараад ирж байхад чинь хаяад явдаг тэнэг хүн байдаг юм уу. Өөрийнхөө жаргалыг бодоод удамдаа зовлонг нь тээлгэж байвал тэр тэнэг хүн л болно. Би удмынхаа, ард түмнийхээ төлөө сайн сайхан үйл хийе гэсэн эрмэлзэлтэй байсан учраас онгод тэнгэрээ залж авсан. Сайхан шүү. Би онгодоо залж авахаасаа өмнө өөр ертөнцийн хүн байсан. Энгийнээр жишихэд бурхан чөтгөр хоёр юм даа. Чөтгөр байж байгаад бурхан болсон гэж үзэж болно. 

 

 

-Байна аа. Жирийн хүмүүс өөрсдийнхөө хүссэнээр амьдрах боломжтой. Гадаад явбал явна, суръя гэвэл сурчихна. Гэтэл улаач хүн энэ бүх зүйлийн заримаас татгалзах, хувь хүнийхээ хувьд хүссэн ч тэнгэрийн үйлд баригдаж, хийх боломжгүй байх тохиолдол гардаг. Нэг үгээр хүн амьдралаа золиослоод сахиусныхаа амьдралд орсон гэсэн үг юм даа.

 

 

-Энгийнээр хэлбэл орчуулагч. Тухайн онгодыг түшдэг, тулдаг бүх зүйлийнх нь арыг даадаг хүнийг түшээ гэдэг. Ер нь онгод түшээдээ маш их итгэдэг, улаачаа маш их хайрладаг. Тийм болохоор түшээ хүн онгодынхоо итгэлийг дааж чадахуйц, ёс жаягтай хүн байх хэрэгтэй. 

 

 

-Эцэг өвгөдийн үеэс эмэгтэй хүний хатан ухаан, эр хүний хаан ухаан хэмээн ярьж, үр хүүхдэдээ захиж, сургаж ирсэн. Би залуу хүнийхээ хувьд яръя л даа, эмэгтэйчүүд ямар нэгэн эрэгтэй өөрийг нь жинхэнээсээ хайрлаж байгаа, эсэхийг нь мэдэхийн тулд сорио тавиад үзэх хэрэгтэй. Олон ааш гаргаж, ямар хариу үйлдэл үзүүлэхийг нь харах, найзаараа таниулах ч юм уу туршиж, сорих зүйл зөндөө. Гэхдээ хамгийн гол нь хүмүүс үерхэж нөхөрлөж байж л нэгнээ таньж мэддэг. Зарим хосууд биесээ таниагүй үедээ яаран хүүхэдтэй болж, дараа нь салах тохиолдол их байна. Эцсийн эцэст ихэнх тохиолдолд эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд хохироод л үлддэг. Надаар хань ижлийн талаар үзүүлж, харуулах гээд ирсэн хүмүүсийн хүүхдийг харахад хэцүү байдаг.  

 

 

-Би аав ээжээсээ тавуулаа. Хоёр ах, хоёр эгчтэй. Аавыг маань Буянтогтох, ээжийг Баттогтох гэдэг. Анхбаяр, Баярсан, Аззаяа, Зулзаяа гэсэн сайхан ах, эгчтэй хүн дээ, би.  Анх сахиусаа гэр бүлийнхээ төлөө залж байсан бол дараа нь удмынхаа төлөө гэж ухамсарласан. Үүний дараа дан ганц удмынхаа төлөө биш ард түмнийхээ төлөө байх ёстойгоо ойлгосон доо. Би программист мэргэжилтэй, найз бүсгүйтэй. 

 

-Баярлалаа таны цаашдын ажил үйлс, амьдралд амжилт хүсье.